در یک دهه اخیر بحث موتورهای جست و جوی داخلی، جدی گرفته شد و از چندین موتورجست و جوی داخلی همچون یاحق، پارسی جو، یوز، سلام و غیره رونمایی شد. مثلاً «یوز» یک موتور جست و جوی وب ایرانی است که طراحی و تولید آن در اواخر سال ۱۳۸۸ با حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آغاز و بهمن ماه دو سال پیش افتتاح شد اما آنطور که انتظار می‌رفت از آن استقبال نشد. سرنوشت غم‌انگیزی که دیگر موتورهای جست و جوگر ایرانی نیز به آن دچار شدند.
محمدهادی بیات، فعال فرهنگی و کارشناس فضای مجازی در گفت و گو با خبرنگار ما به تشریح وضعیت موتورهای جست و جوگر داخلی پرداخته است. او درباره اینکه چرا سرنوشت این موتورهای جست و جو به انزوا کشیده شده، می‌گوید: این سرنوشت برای بسیاری از تولیدات داخلی در حوزه فضای مجازی، رخ داده است بخشی از آن به دلیل سیاست کلی دولت است و بخش دیگر هم نگاه مدیران.
به گفته او، وقتی سرویس خارجی هست و در کشور ما عزمی برای بومی‌کردن سرویس‌های پایه فضای مجازی وجود ندارد طبیعی است که سرمایه‌گذاری در این حوزه، نه با اقبال دولتمردان مواجه می‌شود و نه با اقبال کاربران. در مورد موتورهای جست و جوگر هم همان اتفاقی که برای هر پدیده دیگری در این حوزه می‌افتد، افتاد یعنی سرنوشت مشابهی با تولیدات داخلی داشته و به انزوا رفته است.
بومی‌سازی فقط کدنویسی نیست
بیات معتقد است که جوگیری در تصمیم گیری از معضلات این حوزه است و توضیح می‌دهد: جوگیر می‌شویم و می‌گوییم همه چیز باید بومی شود، هزینه کلانی روی دست دولت می‌گذاریم که در نهایت نتیجه مطلوبی ندارد یا اینکه می‌نشینیم و به طبل «نمی‌شود» و «نمی‌توانیم» می‌کوبیم و مصرانه می‌گوییم که امکانی برای تولید نرم افزارهای داخلی وجود ندارد. حد میانه‌ای در این بین نیست تا پس از امکان سنجی، دولت با ابزارهای حمایتی که در اختیار دارد فضای کسب و کار در حوزه فضای مجازی را پیش ببرد و اهداف خودش را با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی محقق کند.
او با بیان اینکه تا زمانی که نگاه مدیران و سیاستگذاران به این موضوع درست نشود این مشکل وجود خواهد داشت، خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر نرم افزارهای داخلی و سرویس پایه بومی تولید می‌شود اما اینکه سرویسی با کدنویسی متخصصان داخلی طراحی شود به معنای بومی‌سازی نیست پشت این برنامه‌نویسی باید فکر و ایدئولوژی باشد تا از نظر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با شرایط کشورمان همخوانی داشته باشد اینکه برنامه‌ای را کپی کنیم و بگوییم که این یک جست و جوگر یا پویشگر بومی ست، نتیجه بخش نیست.
به باور این کارشناس فضای مجازی باید سرویس‌های پشتیبان برای این برنامه‌ها وجود داشته باشد مثلاً اگر Google سرویس موفقی است و حرفی برای گفتن دارد یا سرویس‌های مشابه در روسیه و چین، توفیق دارند به این دلیل است که به صورت همزمان سرویس‌های دیگری هم را ارایه می‌دهند و صرفاً یک موتور جست و جوگر نیستند کارکردهای دیگری همچون برنامه‌های پیام رسان، شبکه‌های اجتماعی و صندوق الکترونیکی هم دارند. همه این‌ها باعث می‌شود که کاربر احساس آسایش و راحتی بیشتری داشته باشد ضمن اینکه آنها، سیاست‌های فرهنگی خودشان را در قالب پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی در بین کاربران پیاده می‌کنند.
سرور داخلی با الگوی خارجی
مسأله جست و جوگر بومی، مسأله کدنویسی و سرور آن نیست بلکه جست و جوگر باید به صورت هوشمند بتواند سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی یک کشور را پیاده سازی کند. بیات با بیان این مطلب می‌گوید: اینکه سرور تلگرام را داخل کشور بیاوریم و بگوییم بومی شده است به این می‌ماند که بومی‌شدن را وصله ناجور تکنولوژی کرده باشیم. سرویس‌های خارجی مبتنی بر فرهنگ‌های کشورهای تولیدکننده آن سرویس‌دهی می‌کنند. جست و جوگر Google بخشی از فرهنگ آمریکایی را در خودش دارد. فرهنگ آمریکایی به وسیله موتورهای جست و جوگر بسیار خزنده و پنهان در افکار کاربران نفوذ می‌یابد. اگر کلمه ای را در Google جست و جو بکنید نتیجه آن با سرویس‌های پایه در چین یا روسیه فرق می‌کند. به گفته این کارشناس، کشورهای مختلف برای موتورهای جست و جوگر جهانی، محدودیت‌هایی قایل می‌شوند و از آنها می‌خواهند که قواعد یا قوانین کشورشان را رعایت کنند.
بیات با تأکید بر اینکه امروز مرزهای فضای مجازی در حال پررنگ شدن است خاطرنشان می‌کند: قبلاً این شعار داده می‌شد که مرزی در فضای مجازی نداریم و همه چیز باید جهانی سازی شود، به همین دلیل بخش عمده ای از فرهنگ غربی و فرهنگ آمریکایی در قالب این سرویس‌ها پیاده سازی می‌شد اما امروز حتی در اروپا هم شاهد مقاومت در برابر سیاست‌های کلان آمریکایی در فضای مجازی هستیم. اینکه سرویس ایرانی داشتیم که با الگوی سرویس خارجی برایمان کار کند یعنی در زمین حریف بازی می‌کنیم.
حساسیت روی موتورهای جست و جوگر
او توضیح می‌دهد: با جست و جوی یک موضوع واحد در چند سرویس مختلف به این نتیجه می‌رسید که هر موتور جست و جوگری، اهداف خودش را پیاده می‌کند اگر قرار است ما هم جست و جوگر بومی داشته باشیم باید جست و جوگری باشد که سیاست‌های فرهنگی، اجتماعی داخلی ما در آن باشد نه اینکه فقط صرفاً کدنویسی آن توسط متخصصان داخلی انجام شود. جست و جوگری همچون Google روی اسامی، هویت‌ها و بسیاری از ویژگی‌های دیگر هوشمند و مهندسی شده، خروجی می‌دهد. اگر در سوئد، آلمان یا هر کشوری دیگری، کلمه واحدی را در Google جست و جو کنید، نتایج آن متفاوت است این نشان می‌دهد که الگوریتم‌های جست و جو، برای هر کشوری الگوریتم‌های خاص و هوشمندی هستند.
به گفته بیات در بسیاری از کشورها روی موتورهای جست و جوگر، حساسیت زیادی وجود دارد اما در کشور ما، جست و جوگرهای مختلفی افتتاح می‌شود و کاربر ندارد یعنی سیاست واحد و مشخصی برای مدیریت فضای مجازی و بویژه در سرویس‌های پایه وجود ندارد در حالیکه سرویس‌های پایه در مدیریت راهبردی فضای مجازی بسیار اثرگذار هستند و تا زمانیکه نگاه دولت و مدیران عالی فضای مجازی اصلاح نشود، وضع به همین منوال خواهد بود.
نظر شما